Thursday 25 May 2023

KOHHRAN THALAI TE LEH ZIRNA

 

KOHHRAN THALAI TE LEH ZIRNA

-          Danmawia Chawngthu

Thuhmahruai:

Class X result a chhuak chiah a, pass thar eng emaw zat in awm ka beisei. Pass zo chiah lo pawh in awm mai thei. Class XI leh XII zir mek te, result nghak mek te pawh in ni ang. Tumahin in thlen tur in la thleng lova, hmabak in la nei vek a ni, hmabak eng tak. Chutiang stage ah chuan in awm mek avangin a then chuan tum mumal tak in nei tawh ang. A then chu in nu leh pa te passion in zawh mek mai thei. A then tum nei em em lova zir mawp mawp pawh in awm ang. Engpawh chu ni se, vawiinah kohhran thalai te leh zirna chungchang kan zir dawn a, kan tum ber chu zirlai te hi BCM leh tualchhung kohhran theuh te chhawr theih leh chhawr tham ni turin zirna kawng zawh zel rawh u tih hi a ni.

1. Zawhna Pathum? What? Why? How?

Kan method of learning chu he mi hmang hian a ni ang.

 2. What?

v  Zirlai vek kan ni a: Zirlai ni lo kan awm em?

v   Eng emaw nih tum a zir mek te kan ni: In nih tum tlangpui hre hmasa ang u.

v   Mahni leh chhungkaw tan kan zir mek.

v   Kan zirlai chanve leh a chunglam kan zo tawh hlawm.

v   Kan nih tur ang kan ni tep tawh. Hmabak kan la nei vek, kum rei lo tea nih tur ang ni tawh tur te kan ni, kum kan nei tam tawh hlawm lo ve.

v   Kan zirna leh thiamna hi Kohhran tan ni rawh se. Mimal tan leh chhungkaw tan chauh ni lovin kan thiamna hi kohhran chhawr theih ni bawk rawh se. Tunlai inelna khawvel ah kohhran pawh kan in el lian zel, a tha zawngin. Hmasawn kan duh a, hmalakna leh rawngbawlna lamah hma kan lak belh zel a, chu chuan man power leh money power kan mamawh belh. Chu chu thlir pha ve ang u.

3. Why?

v  Engvangin nge Kohhran program ah “zirna chungchang” kan sawi? A tul ta tlat. Hmanah pawh a tul a, chuvang chuan kohhran hian zirna a ngai pawimawh reng a. Pu Buanga leh Sap Upa pawhin zirna an rawn tan a, chu mi chhunzawm zel chuan BHSS leh BES te, Mission school tha tak tak kan la nei reng a ni. Vawiina zirna chungchang sawi tam a tul leh zualna chhan a awm.

v   Office leh hmun pawimawh ah BCM mi leh sa kan tlem: Mizoram population hi chhut ta ila BCM mi leh sa hi 13% vel kan ni. Sawrkar Office hrang hrang thlir ila Department hotu lian ah BCM mi leh sa an tlem telh telh mai. Hotu lu kher lo pawh office a thawk, office han dawra min lo tanpui thei tu tur an tam lo hle a ni.

v   Kum upa zawk  sawrkar hnathawk leh income tha tak tak te an pension in an liam mek zel: Officer leh hnasang thawk an pension zel a, thangthar te kan luh ve zel loh chuan kohhran income a tlahniam viau thei.

v   Tualchhung kohhran leh BCM (as a whole) anga chhawr theih (thiamna leh sum leh pai ah) kan awm belh zel a ngai. Tualchhung kohhran tam tak buairukna chu kohhran Secretary tur, fellowship leh committee peng tin secretary tur an tla chham riau hi a ni. Tunlaiah ziak leh chhiar thiam ngawr ngawr a tawk zo tawh lo, saptawng kawi hnih khat hriat thiam bakah, thil kalphung leh tunlai technology nena in hnerem tak hruaitu kan mamawh ve zel tawh a ni.

v   Education hi Development Driver a ni. Inelna khawvel ah kan awm a, Kohhran te pawh a tha zawngin kan in el nasa. Kohhran hi a ngai rengin kan awm thei lo, kan mission hna tihlen a ngai, kan rawngbawlna peng dang tih len zel kan duh, hmachhawp leh infrastructure lamah hmasawn zel kan duh. Chu hmasawnna tura kan driver tur chu zirna hi a ni. Zirna hian hmasawnna tura kan mamawh tinreng min pe thei a ni. Hmasawn turin mihring-mithiam kan mamawh belh zel, chu chu zirna hian min pe thei. Hmasawn turin sum leh pai kan mamawh, chu chu zirna hian min pe thei.

 

4. How?

(a) Four knows

Ø   Know your limits : Ka tlin chin leh ka theih chin hriat ve a tha. Tlin lo chunga zir ve talh emaw, tum ve talh a, puitlin zawh si loh ai chuan thil dang tum zawk a tha. PhD kan ni vek thei dawn lo. IAS kan tlin vek lo. Tum ruhna chu engah pawh a pawimawh. Mi tumruh te hlawh tlinna chu a ni ngei mai. Mahse thenkhat hi chu tumruhna ringawta neih chhuah chi a ni lo. Thiamna leh skill in a tlin ve a ngai. I limit hria ang che.

Ø  Know your talent : I tuizawng leh I thiam zawng hriat tum rawh. A hmaa kan sawi ang bawkin I tuina leh I chakna ni miah lovah I nu leh pa ten doctor nih tir phet che an tum em? Kan tleirawl lai hian kan tui zawng kan hre fur tawh. Mechanical engineering lamah I tui viau em? Electronics lamah I tui viau em? Gaming technology lamah I tui em? Games khelh ringawt ni lo, develop ve thei dawnin I inhria em? Software lamah te I tui phian lo maw? Coding lam te? Nge mathematics nuam iti in I tui viau em? Charter Accoountant pawh kan neih mumal loh hi. BCM hian kum tin sum tak tak sengin External Audit turin Guwahati lam mi NK Das-a leh a tawhpui te kan ruai thin. Mizo ngei ti thei leh tling awm ve tawh se aw..

Ø   Know the needs: Thenkhat chu kan tuina leh kan talent ah kan kal vek dawn lo. Tin, kan talent kha kan khawtlang leh ram dinhmun a zira um chiam loh leh eizawn nana hman loh a fuh zawk ve thei. Emaw, Kohhran leh Khawtlangin kan mamawh em avanga midang ti tur an awm loh avang a, keiin helam hi kan bei the ang tia mamawhna hriat pawh a tul ve. Entirnan IAS emaw All India Service, Central service eng emaw ber tal hi hi kan ram, khawtlang leh kohhran in kan mamawh a ni. I tui vak loh pawn, mi bright leh lehkha thiam thei tak inih chuan han tum teh.

Ø  Know your goal (Set your Goal): Tichuan i tum chu I talent behchhan emaw, I limit hre chung emaw, khawtlang mamawhna hre chung emawin I siam ang. I thlen thui hmain I goal I set fel vek ang. Tum mumal tak I neih tawh chuan chu chu um tlat ang che. Chu mi in a mamawh chu zirla, a bak chu thlauthla ngam ang che. Degree zawng zawng emaw, Diploma course I hriat apiang zir ve zel kher suh. Hun a uiawm.  IAS ni turin MA/MSc zir kher a ngai lo, M.Phil tih kher a ngai lo. Chu ai chuan Graduate level zawhah coaching kal nghal a fuh ber. Fashion Designer nih I chak em? BA pass tura hun khawhral chiam a uiawm lutuk, 12 zawhah Fashion school ah kal vat la, kum thum chhungin I thiam teuh hman zawk ang.

(b) Zirna in a tum hrechiang rawh.

      Chhungkua hi zirna in hmasa ber a ni. Inchhungah ABC, 123 leh Poetry lam in zir chiam lovang. Mahse chu mi zira taktak thei tura mamawh hmasa nungchang leh awm dan mawi in zir thin.

       Education is all-round development: Education in a tum bul chu mihring te kawng engkima hmasawn a siam hi a ni. Mi hmantlakah min siam a tum. Kan zavaiin hna sang tak kan thawk vek dawn lo. Sawrkar ah kan lut vek dawn lo. Driver pawh ni la, Vawk vulh pawhin ei zawng la, sumdawng pawh ni la, Sawrkar office leh mahnia office run khawp pawh ni la, a pawimawh ber chu I hman tlak tak meuh em? Tih hi a ni. Zir sang deuh, hna sang deuh thawk, mahse puipun nikhuaa mi hmaa thu sawi ngam lo, chhungkaw ai awha ding ngam lo an awm nual. Zir sang mahse all round development a thleng zo lo tihna a ni. I hnaah a hlawhtling pawl, a rintlak pawl, hna thiam leh taima pawl, a tangkai pawl nih tum ang che.

       Education is Investment: Bank leh a kaihhnawih system leh corporation te hi sum peipunna an ni. Chutiang bawkin zirna hi sum leh Thiamna peipunna a ni. A thlawnin a liam miah lo. Zirna avangin sum leh pai tam tak kan seng. Hun kan hmang tam em em. Mahse chuti chung chuan zirna hi engvang nge kan ngaih pawimawh em em? A let leh tur kan hria a, a thlawn dawn lo tih kan hriat vang  a ni.

(c) Engtin nge ni zel dawn?

·         Goal/Aim Oriented Education: Goal fel tak neiha, chu mi hawi rana lehkha zir tur. Zirna hi goal oriented a ni tur a ni. Tum neih a, tum hlenchhuak tura beih leh chu mi ngaih pawimawh berna zirna a ni tur a ni. Goal awm lova zir pawp pawp, pawl sawn ve zel ringawt zawngin kan kal nasa tawh. Chu mi in a nghawng tha lo chu kan hmu nual tawh.

·          Skill Oriented Education: Bookish Knowledge ringawt ah duh tawk loh tur. Skill a pe che em? Skill tha tak zir chhuah tum tur. Knowledge zau deuh, zirlai hre zet mai, mahse mahnia gas pawh la thiam lo kan ni em? Sap a lo kal a, chhungkaw aiawh emaw in kan lo be ngam lo em? Tha deuhva lehkha zir a, exam huna tha deuhva pass ringawt zawng hian kan zirna hi kan kalpui rei tawh lutuk. School tha kan tehna pawh hi exam ah an titha em? Tih hi a ni ta ber a, a van pawi em! Hringnun hian skills hrang hrang a mamawh. Maths, Science, technology, Language kan zir te hi a taka hmanna tur a tam. Mahse kan hmang tha ngam lo em? Kan hmang thiam lovem? Nundan thiamna kawng hrang hrang, nunphung hriatna kawng hrang hrang kan mamawh. Hmana an sawi thin chu St Pauls School hi school ban huna City bus chhunga manner hre lo berte an ni an ti thin. Lehkhathiam ringawt a ni lo, knowledge zau ringawt pawh a tawk lo. Life skill neih that leh zir chhuah a a, a taka hman thiam  pawimawh.

·         Ownership of Learning: Zirna neitu chu nangmah kha I ni a, I thiam leh thiam lovah pawh mawhphurhna sang tak I nei. I nu leh pa te tana zir anga I in ngaih a, an hmuh lai leh an nawr deuh lai chauhva I zir taimak chuan ownership rilru I pu ngai lovang. Ownership rilru pu ngai loten hlawhtlinna an chang ngai lo, an hlawhtling ni lovin mi hlawhtlinna ah an tel ve chauh tihna a ni. Zirtirtute zirtirna  ngai thlaa hrethiam ringawt lo leh tih tur an pek tha taka tih ringawt hi a tawk zo lo. Miin a zirlai ah ownership a neih lohva, neitu leh a chhawrtu tur a nih a inhriat chian loh chuan a thiam tur ang a thiam lo fovang.

·          Emotional Inteligence: Pianpui BA, hriat leh thiam mai bakah a taka hmang thiam mi, hringnuna zirna seng lut thiam leh Hringnuna harsatna hmachhawn thiam mi, fing kan tih ang chi hi a ni. Emotional intelligence hi kan pianpui vek a, mahse kan neih san zawng a in ang lo. Pianpui BA nei sang leh sang lo kana wm. Mahse kan tipung thei thung, zirna hmangin. Nu leh pa te rawn tlak nih tum ang u. Kan inchhunga thil che vel, kan nitin khawsak naa kan mawmawh hi chu hre bel ve ang u, a awm loh hlauha tih dan, neih dan, lei dan hria ang u. Gas awm lo thut se engtia tih tur nge? Tui zo thut se engtin nge itih ang? Chaw I chhum dawn a, a lo zo ta vek si a? Thil I kang dawn a, aieng awm loh vang mai maiin I thil kan tur I thulh em? Aieng awm lovah I nu leh pa lo haw hun I nghak kher em? Inchhunga rintlak bawk te hi ram leh khawtlang tana rintlak leh chhawr ngam te an ni.

·          Confidence through Education: Mahni inrintawkna ah min hruailut rawh se. I confi sawt em? Nang aia lehkha zir hniam te aiin I ti tha thei, I hre thei, I thiam ve thei, confi rawh. Scholarship dil te khan mahniin in buaipui vek em? Tribal Certtificate te, Income Certificate te DC atanga lak chu sawi loh, in veng VC te hnena kal tak ngial pawh in nu leh pa an kal zel em? Zirna hian confidence min pe tur a ni. Mahni inrintawkna I neih chuan si loh chuan eng ang pawn zir sang mah la mi rin tlak leh chhawr tlak I ni loving. MA val games khel satliah I ni mai.

 

Educationist ropui Colemnus chuan, “Mihring tung chhova piang tawh phawt hi chuan lehkha zir hi an mamawh vek a ni. A chhan chu mihringte hi ran leh ramsa te anga pawngpaw tladarh mai mai tura duan kan ni ve tlat loh avangin” tiin lehkhazir pawimawhzia a lo sawi a

Indian philosopher ropui Swami Dayanand chuan, “Zirna in a tum ber chu zirtute ram leh hnam tana mi hmantlak ni tura chher chhuah a ni” a lo ti a

No comments:

Post a Comment