Monday 5 October 2015

TIRHKOH PAULA



TIRHKOH PAULA
-          Laldanmawia

 “Thuthlung Tharah Lal Isua Krista tih lohva mi pawimawh ber chu Tirhkoh Paula hi a ni,” ti ta ila min hnial chu an tam viau lo mai thei. Christian te tan a pawimawh em em a, kan thurin puanchhuah tam zawk te hi Paula lehkhathawna innghat te anni hlawm. Tuntumah hian Paula Chanchin hi “story” anga ziak lovin, a chungchanga zawhna awm thei awm te chhanna angin ziak ila chhiar a nuam zawk awm mang e!

1. Tu nge Tirhkoh Paula hi? Tirhkoh Paula hian a lehkhathawn hoah hian a pianna hmun min hrilh miah lo mai a, nimahsela Dr. Luka erawh chuan tunlaia Turkey chhimlam, Kilikia rama Tarsa khuaah a piang niin Paula thusawi a ziak chhawng ve thung a (Tirh 22:3). A hun thuah chuan AD 5-10 hi pawm tlan a ni a. Isua Krista aia kum 10 vela naupang zawkah ka ngai. Juda hnam niin a lo piang a, Tarsa khuaa seilian leh in zir a ni. Greek tawng bakah Greek lam thiamna leh nihphung zawng zawng he khuaah hian a zir a. Puanin sak te nen lam zir in a hun hmasa lamah chuan eizawn nan a hmang a ni. Dan lam thuah Pharisai a ni a, Greek leh Aramic tawng pawh a thiam bawk.

2. Tirhkohte 22:28-ah “Rom mi renga piang ka ni” a ti si a? Paula pian hunlai hian Palestina leh a chhehvel zawng zawng kha Rom sorkar awpna hnuaiah an awm lai a ni a. Paula hi Juda ho luah ramah piang lovin Greek khawpui pakhata piang daih a nih vangin Rom mi nihna a nei a ni.

3. Saula a ni a, Paula a ni bawk si a? Mizoramah chuan Tirhkoh Paula kha a pianthar hmain Saula a ni a, a pianthar hnuah Paula ti tein kan hre thin a. A tlu Saul a, a tho Paul leh te an ti a. Nimahsela a nihna takah chuan hming pahnih a nei sa hrim hrim zawk. A hming pakhat Saula tih kha a Hebrai hming a ni a, Paula tih hi chu a Greek hming a ni. Tirhkohte 13:9-ah chuan “Saula, Paula an tih bawk chu” tih kan hmu a. “Saula, Paula ni ta” tiin a inziak lo. A pianthar tak avanga Saula kha Paula ni ta a ni lova, hming pahnih a nei sa hrim hrim zawk. Damaska kianga Pathianin a koh khan a Hebrai hming “Saula” in a ko a ni (Tirh 9:4). 

4. Paula leh Isua kha an in hmu em? Paula chu Jerusalem-ah kalin Rabi Gamaliel-a hnuaiah a inzir seilian leh a tih kan hmu a (Tirh 22:3). Heta selian tih hi naupan tet atanga seilian lam nilovin tlangval tantir a nih hnua Juda dan lam thua a seilenna lam a nih zawk hmel. Paula hian Isua damlai hmel a hmuh thu emaw hi a ziak miah lo a, Jerusalemah a lo kalin Gamaliela bulah a cheng a ni bawk si a, hmuh ve awm tak chu a ni. Hmu se chu a lehkhathawnah te ziah lan ve awm tak a ni. Chuvang chuan Paula hian Isua thih hnuah Jerusalem hi a lo lut ve chauh niin a ngaihruat theih. Chuti a nih chuan kum 20-25 vel a nih laiin Jerusalemah a lo lut a tih theih ang.

5. Engtikah nge a thih? Jerome-a chuan Paula hi, Nero-a tihduhdahna hnuaiah Rom-ah man niin, 67 AD velah a Lalpa tan a martar a ni tiin a ziak.

6. A Lehkhathawn te: Kan Bible-ah hian Tirhkoh Paula Lehkhathawn 13 a awm a. Heng zing ah hian Lehkhathawn 7 hi ama ziak ngei a ni tih an pawm nghet a, chungte chu- Rom, 1 Korinth, 2 Korinth, Galatia, Philippi, 1 Thessalonika, and Philemona. A bak 8 te heng- Ephesi, Kolossa, 2 Thessalonika, 1Timothea, 2 Timothea leh Tita te hi Paula ziak angah pawm tho mah ila, anni chiah awm lo mang e tia an rinhleh deuh te an ni. Century khatna hunlai khan Christian lam hawi thuziak tam tak a awm a, Nimahsela Paula thuziak te hi a dam chhuak pawlah an tang a, tunthlengin an la nung a ni.

7. Paula Pawimawhna: Paula pawimawh zia chu Bible-a a lehkhathawn a tang te hian kan hre thei mai a. Chumi piah lama a pawimawhna dang leh chu Jentail-te tana tirhkoh a nihna hi a ni (Tirh 26:17, Gal 1:16).  Lal Isua’n, “Hnam tin ami zirtirah te siam ula…” a tih piah lamah hian a bik taka Tirhkoh Paula Jentail te hnena chanchintha thlen tur a nihna hi kan tan a pawimawh leh zual. A chhan chu, Juda mi ni lo zawng chu Jentail te kan ni a, kan hnenah chanchintha a lo thlen ve theih phah a ni. Thusawitu tam tak chuan Paula atang chiah hian khawngaihna hun leh Jentail te hun a lo in tan tiin an sawi thin.

2 comments: