Friday 9 March 2012

ZONUNMAWI LEH KRISTIAN NUN


  ZONUNMAWI LEH KRISTIAN NUN

Ngaihdan leh pawmdan hrang hrang nei mihring te hi hmasawnna lam pan zelin kan nung a, mihring khawsak changkang zel hian nunphungah danglamna nasa tak a thlen chho mek zel a; hmana mite tihdan kan chinzui ngai lemloh tamtak a awm. Hnualsuata duhloh vang lam ai mahin, a tul lem tawhlohna avang zawkin thiltha nia kan lo ngaih thin tamtak kan kalsan thin. Mihring nun hian nihphung a nei a, ze tha leh thalo hi hman ata tawh a kal kawp reng a, mize tha te avanga hlima, mize thalo te avanga lungngai mai thin kan nih na lai chen a awm. Mihring te hian mizia hrang hrang kan pianpui a, kan khawsakna leh kan thil tawn danglam ang zelin kan nunphung hi a inthlak danglam ve thin.

Zonunmawi chu engnge ni?
Mizote hi hmanlai kan pipute atanga nun dan mawi inzirtir thin hnam kan ni a, a theihna chen chenah tun thleng hian kan la ching  zui a. Chung kan inzirtir, chhungkua leh khawtlang hmelmawina tur ‘ Zonunmawi ’ tia kan chhawmnun zel tak hi nundan dik chawinung zel tura kan hmanraw thulkhung ala ni zel dawn a ni.

Zonunmawi huanga kan khungkhawm mizoten kan nunpui thin te hi ‘tlawmngaihna’ tiin a khaikhawm theih ang. Mi tlawmngai, sa leh ral hmaa zam ngailo, khawtlang timawitu leh khawtlang tithlamuangtu kan tih hote hian an nunah thiltha tamtak an lan chhuahtir thin. Heng- huaisenna, thuhnuairawlhna, mahni inrintawkna, taimakna, aia upa zahna, midangte hmangaihna, thahnem-ngaihna leh teirei peihna te hian mi tlawmngaiah a siam ta a, chu tlawmngaihna in a ken tel ze hrang hrang te chu ‘ZONUNMAWI’ kan tih tak ber te chu an ni.

Changkang nia inhriatna hian zonunmawi hi vawi tamtak a tudai tawh a, mahni tanghma hai a, mahni duhzawng ti a, mahni tan chauh a nung tur a in zirtirna hian zonunmawi hi a kalh fo dawn a ni. Zonunmawi hi midang telve nun a ni a, mahni maiin atih famkim theihloh. Nun hona ah zel chawinun chi ani. Khawvel hian intihsiakna tamtak neiin, hmalam pan mup mup mahse, Mizote tan chuan zonunmawi tlansan zawnga hmasawnna kawng zawh hi thil inhmehlo hul hual a ni reng ang a, kan sakhuana nen inzawm tlat a nihna hi kan uanpui reng hial zawk tur a ni ang.

Nundan dik kan inzirtir a, kan inkawh hmuh thin a, Mizo kristian te tan chuan zawm a har dawnloh tehlul nen zonunmawi hial chawinun ngai ani leh inzirtir thar leh tura hmalak a ni hi ava chapopui thlakloh tehlul em! Isua zuitu Kristian kan ni a, kan kristianna hi a takin nunpui ila chuan a kawppui zununmawi hian mizote thinlungah hmun a la chang thuk khawp ang mawle!.

Kristian nun
Biang lehlam hial pawh dawh tura min zirtirtu Isua hian amah zuitute chu thuhnuairawlh turin min duh a, tlawmngai tur te, taima tur te leh midangte tana nun inpe tur te in, a tawi zawnga sawi chuan zonunmawi nunpui turin min duh a ni. Midang tana inpe ralthak khawpa tuartu hian chapona tlangsang a ding chunga tlawmngai turin min ti lova, lansarh tum avanga mipui rawngbawl leh chawimawi phut vanga thawk nasa turin min zirtir lo. Midangte hriatloha malsawmna ni zawk a, Krista nun tawmpui a, ataka lan chhuahtira, kan thuhriat te sawi lova awm theilo leh midang ten nun dik anlo neih a Isua hnen an lo thlen ve theihna tur a ‘nun’ hman min zirtir zawk a, chu chu ‘KRISTIAN NUN’ chu a ni.

Kristianna nun hian thiltha engkim min zirtir a, Pathian lehkhabu Bible-ah a chuang vek a, chung chu thlarau thianghlim kaihhruaina ang zelin kan nunpui tur a ni. He rilru Kristaa awm nia kan hriat, chapo tak si hian a thiamna leh theihna hmang ngawta kristianna a nunpui chuan nundan dik hrelo khawp hialin a rawngbawlna a vuan mai thin. Krista tellova kristian nilovin thuhnuairawlh leh in phahhniam chunga  kriastaa kristian hi a tawk mai chauh a ni.

An inkungkaihna
Thiltha ti tura inzirtirna ‘movement’ Zonunmawi hi mizote nundan mawi chawinunna anih rualin kristian nundan dik inzirtir thar lehna hmanrua atan pawh thil inhmeh tak a ni. Mizoten hman a kan neih thin, kan chin thin leh kan nundan phung a bet tlat tawh khang thiltha ti tura inzirtirna khan mimal nun leh khawtlang a lo cheimawi khawp mai. Chumi hmang chuan mipuite lungrual takin an khawsa hova, an intanpui tawn a. engkimah an inpawh tlang dial dial a, kawngka kalhloh ‘theology’ atanga intan in hmeithaite chhawmdawl duhna thinlung nen, ataka nunpui tlak chu thurochhiah chuan khawtlang nuam, ram nuam alo siam thin tawh anih kha

Taimakna aia thatchhiatna thlang a, rim taka hna thawka hlawh hmuh aiin awlsam leh nuamsa taka khawsak thlang an tam tial tial a, sem sem dam dam tia inzirtir thin leh nunpui thin tute thlah ngei khan mahni tan chakai kan khawrh ta thum vek a, midangte tanpuia nun hman aiin mahni nun mahni tana chen vek kan thlang ta hlawm. Mite chuan annunah an kristianna leh zonunmawi anlan chhuahtir tur anih laiin, mimal taka parchhuak duh an tlem tial tial a, inti ‘krist’ tih tawngkam lo chhuak chuan mimal taka zuitu nun lan chhuahtir duh mi tamtak  a khapbet mek bawk! Midangte tanpui nan pawl kan din a, Social Centre hrang hrang  kan nei a, heng a thahnemngai taka thawka inpete hian anmahni inlamah an thahnemngaihna rilru kha an pu zui kher tawh lovang.? Pawl hminga thahnemngai taka khawlai bawlhhlawh chhartu khan atuk lawkah a sira bawlhhlawh a kal pel leh mai mai a; phal taka thalai pawl hminga thisen petu chuan ama mimal duhthlanna in ape chhunzawm kher tawhlo bawk! Mimal taka mi thahnem ngai mi leh taima nih hi mi anlohna ah kan ngai ta tlat atin ni.!? Chu tak chu mizote rilru piansual chhoh dan a ni a, zonunmawi leh kan kristianna dan kalh anih si avangin sim tur leh zir tur, pawm dan leh ngaihdan thar kan neih a tul ta…

Chu Zoram, Zonunmawi leh Kristianna avanga hmingtha thin ram ngeiah chuan pawngsual duhloh avangin kawng kan zawh a, tualthah duhlohna thu kan au chhuahpui ta. Inrawk, insuam, ruangchhar, ruih avanga accident tih te chu kan chanchinthar a lo ni ta a. Zonunmawi avanga thlamuang thin kha zonun mawl avangin kan hlauthawng a, thinthia mu theilo an tam tial tial a, sualna chi hrang hrang ziah senloh khawpa tam in bu an khuar ta mek hlawm a ni. Kohhran hial pawh a luhchilh a, sum leh pai bawiha luta khawvel thil a kan intlansiak chinah zet hi chuan, kan chhuan thin em em ‘Zonunmawi’ chu kaih harh leh harsa khawpin kan lo muthilh san rei tawh a lo ni. Hawh u, Mizorama kristianna nunphung hi rahbi thar kai tir in, mizo nih ti nuamtu kha, Zonunmawi kha inzirtir thar leh ang u…

Bible tlawhchhan in
Khawinge, kan Kristian nun leh Zonunmawi hi Bible tlawhchhanin a inrem reng em tih i han en teh ang...

Petera Lehkhathawn 3:13- ah “ Thiltha lama thahnem inngaih chuan in pawi khawihtu tur tunge awm ang?” tih kan hmu a. Bung 3:8-9 ah inlainat tawn tur te, unau anga inhmangaih leh thuhnuairawlha awm tur te, sual suala thungrul lova malsawm hlauh zawk turin min zirtir bawk. Heng changah te hian kristian te chu thiltha ti tur kan nih zia a lang chiang hle mai. Heng inlainat tawnna, unau anga inhmangaih tawnna, thuhnuairawlh leh midang chunga that chhuah na te hi ani lovem ni zonunmawi chu?! Nie, zonunmawi kan tih te kha heng lo liam hi ani nang..

Thiltha tih lama thahnemngai thin leh rinawmna nunpuitu kan pipu te khan pawkhawihtu annei khat viau a ni. Midangte chungah that chhuah an tum theuh a, midangte pawtbuaitu nilova mahnia intodelh leh tanpui theitu zawk nih an tum theuh thin. Inlainat tawnna an nunpuia, unau angin an in hmangaih dial dial a, thuhnuairawlh taka nun hmang in, chapona leh mahni hmasialna ten hmun an chang tlem a, an chunga sual te ngaidamtu leh tanpuitu an nih zawk hlauh nate khan Kristianna lo luh hma hauh pawhin annun a kristian zia atilang chiang ngawt mai..

Rome 12:9-21 ah ringtute awmdan tur hrang hrang kan hmu bawk a. “Hmangaihna dik te, sual huat te, mi duhsak te, taimak te, Lalpa rawngbawl te, chhel te, midang tanpui te, hmelma hmangaih te, inngaihtlawm te, thuhnuairawlh leh midang nena inrem te….”. Heng hi kan nunpui theih phawt chuan sual ngamin kan awm loving a, sual chu kan ngam zawk ngei ang. Lalpa rawngbawl chunga beiseina nena nun hi a kristian a, a zonunmawi kan ti thei bawk ang. Kristian zirtirna hrang hrang te hi zonunmawi in a huam te anni ve tlat a sin!!

Siamthatna
Mizoramah kristianna kan kalpui dan hi a dal ta tial tial niin an sawi thin. Biakin pawn lamah kan kristianna a lang chhuaklo telh telh a, Chawlhni kristian kan tam ta. Nundan phungah kan ngai tawh ni berin a lang.

Mi thenkhat chuan mizote kristian anni tih a lanna  ber chu chawlhni ah chiah ani anti thin. Hei hian sawi tum thui tak a nei a ni. Biakin tinah chawlhni chawhma inkhawm kan khat mup mup a, zan lamah kan phai leh duak a, a tuk thawhtan atanga inrinni thlengin Pathian ngaihsak hmel taka khawsa reng kan vang ta. Inkhawm leh kahhran services danga inhman chauh hi kan kristian dan phung a ni tan ta a, mahni hma kan sial em em a, kan thinlung ngaihtuahna te hian Lalpa lam aw zawng a lo hawi lo thin. Chibila thil tih kan uar telh telh a, rampum aiin khawtlang kan ngai pawimawh a, khawtlang aiin mahni leh chhungkua! Mahni tan theuha kan thawh nasat luat vang hian ram kan hmangaih hlei thei lova, a chhunga chengte ngei pawh hi kan in er thum vek a, hei hian zonunmawi a hmet mit a ni. A Kristian lo hle bawk.

Zonunmawi kan tih hi kan pipu ten mumal taka lal neia khawtlang an inrel bawl chhoh lai vel a in tanah lo ngai ta ila, Kristianna lo luh hma kum 1850 leh kristianna lo luh hnu politics khawvel a kan zuan luh hma vel thleng hi a par vullai tak tak hun a ni.  Chanchintha dawngin kristian kan lo ni a, kan kristian nun leh zonunmawi chu kal kawp chhovin, khawtlang nun a siamtha em em a ni.

Amaherawhchu,  Sap hovin min awp hneh deuh deuh a, Indian ho anlo lut chho bawk a, heta tang chiah hian Zonunmawi chuan rawih lam a pan tan a, hnamdang culture kan entawn a, keini aia thiam leh chungnungah kan dah chho tan ta a, an suk thlek leh khaw hawi lam kan awn a, ahnu kum tlemte a lo ral leh meuh chuan Zonunmawi chu kan lo hloh zo titih  ta der mai!!

Chu mai nilovin kan mizo-na kan hloh tial tial a, Hnamdang in min chim nasa telh telh bawk a, khawvel lo thang danglam zel hian mizo nun leh kan mizo-na a pawlhdal ta a ni ber mai. Kan khawsak phung leh kan hmasawnna hian zonunmawi hmana mi ang kha chu a thurualpui tam thei tawh lo pawh a ni mai thei, mahse zonunmawi hi her remin tunlai milin kan la chhawmnung thei a lawm..

Kristian state kan ni a, mahse kahhran pawl hrang hrang kan tam avang hian Kristian nun atanga zonunmawi siam that a, inzirtir a har mai thei, mahse zonunmawi hmang zawkin kan kristain nun hi a siam that theih ang.

Mizo te rilru sukthlek hrim hrim hi a ‘western’ ruih tawh a, kan duh zawng leh awh zawng pawh ramdang changkang zawkte thil hlir a ni tawh. Kohhran rawngbawl dan pawh a chang kang tial tial a, musical instrument chikim nena Pathiuan fak kan duh tawh a, kan Biakin a mawi a, kan ngaihtuahna hrim hrim pawh a danglam ta. ‘Mahse Mizote tan chuan Sap taka kristian aiin mizo taka zonunmawi nena kristian hi ala inhmeh zawk tho tho. Chuvangin mizo kan nihna leh kan tihdan phung hi I bansan lovang u…

Mimal tin kan nunah theuh Mizo-na ah piangthar i la, zonunmawi chhawm nung leh ila, chu chuan chhungkua a siamtha ang. Tichuan chhungkaw tamtak insiamthatna chuan khawtlang nuam a siam dawn a ni. ZONUNMAWI hi han nunpui leh phawt ila, kan kohhran leh kan kristianna pawhin awmze dik zawk a nei leh thei ang a. zoram nuam kan siam leh thei ang.

          Khawnge, ke I pen ang u, MIZO kan ni a lawm lee…….




No comments:

Post a Comment